|
 |
Ton de Leeuw
In Stringquartett II (1964) worden microtonen op twee manieren toegepast: door gelijke verdeling van een interval - bijvoorbeeld een kleine terts verdelen in vier stappen van elk 75 cents of een grote secunde in drie stappen van 67 cents - of als verhoging of verlaging van een gegeven toon van ten naaste bij 70 cents (25/24) of het dubbele daarvan (150 cents wat gelijk is aan de Arabische 3/4-toon). Het strijkkwartet bestaat uit 12 korte delen met elk een eigen karakter. Music for trombone (1973/74) bestaat uit zeven delen die zonder onderbreking worden uitgevoerd. De muziek kent subtiele contrasten en verschillen in de stemming, zoals de natuurlijke zevende boventoon tegenover de getempereerde, de kleine secunde tegenover het Pythagoreďsche komma (ongeveer een achtste toon), kwarttonen, "flatterzunge" versus trillers en mordenten. De muziek begint bij een klein punt en groeit vandaar uit naar een grote beweging rondom dat punt. Het werk werd geschreven in opdracht van de Internationale Trombone Association en ging in 1974 in premičre.
In Music for violin (1967) heeft Ton de Leeuw intervallen gebruikt als
een halve toon minus twee komma's (± 50 cents), een halve toon minus een komma
(± 75 cents), een halve toon plus een komma (± 125 cents), de 3/4-toon (± 150
cents), een hele toon minus een komma (± 175 cents) en de 5/4-toon (± 250
cents). Maar geen kwarttoon of komma als zelfstandig melodisch interval. De
micro-intervallen die in iedere muzikale traditie een bepaalde betekenis
hebben, zijn hier, evenals de tonen, tot abstracte grootheden geworden. "Ik ben zelf als componist altijd zeer onder de indruk geweest van de grote instrumentale en vocale tradities van het Oosten. Dit komt in sommige van mijn werken naar voren door een zeer gedetailleerde schrijfwijze. Het ligt voor de hand dat dit problemen geeft die verbonden zijn met de uitvoering. In Music for violin (1967) wordt bijvoorbeeld het gebruik van dertien verschillende soorten pizzicato's voorgeschreven, terwijl de meeste violisten nog maar nauwelijks het 'Bartók-pizzicato' hebben ontdekt. Hetzelfde probleem ontstaat bij de micro-intervallen. Daarover heeft het Oosten ons nog veel te leren. Ik heb voornamelijk door het luisteren naar Iraanse muziek ontdekt in hoeverre westerse componisten en musici micro-tonen willekeurig gebruiken en volkomen te kort schieten in precisie. Uit "Interactie van culturen in de hedendaagse muziek", 1973, vertaling Ingrid Oosthoek, in Ton de Leeuw, 1992. Hoewel Ton de Leeuw in Saxophone Quartet (1993) geen microtonaal systeem toepaste, zijn de microtonen wel functioneel: zonder de microtonen zou de muziek anders klinken. Zo komen er in Saxophone Quartet slechts drie kwarttonen voor, die op het moment van klinken, in een langzame beweging uitmondend in een koraal, zeer kleurbepalend zijn. De Leeuw volgde vaak dezelfde werkwijze: hij stelde een model op van de tonen die hij wilde gebruiken, bepaalde de volgorde en ontwikkelde een analoog model voor het ritme. Dit model wordt in een compositie een paar maal doorlopen, zonder letterlijk herhaald te worden. Bepaalde tonen worden weggelaten, in een ander register geplaatst of vervangen door een rust. Zo ontstaat een cyclisch proces van eindeloos gevarieerde herhaling. Een mooi voorbeeld is de terugkeer van de beginmelodie van het Saxophone Quartet aan het slot van het stuk: door de gewijzigde ritmiek en het andere register krijgt de melodie een nieuw karakter. In 2000 is het bekroonde Car nos vignes sont en fleurs (1981) voor 12-stemmig gemengd koor op CD verschenen in een uitstekende uitvoering van het Nederlands Kamerkoor o.l.v. Ed Spanjaard. Dit werk maakt gebruik van een modus met 3/4-tonen. NM Classics 92102
Literatuur
|
Ton de Leeuw (Rotterdam, 16 november 1926 - Parijs, 31 mei 1996) studeerde
compositie bij Louis Toebosch,