Het Verfijnde Oor

Project rond microtonaliteit in oude en nieuwe westerse en niet-westerse muziek.

logo Samenwerkingsproject van Conservatorium van Amsterdam, Nieuw Ensemble en Muziekcentrum Vredenburg Utrecht.

Ongebruikelijke stemmingen, kwarttonen, micro-intervallen: muziek van de toekomst. Ons oor spitst zich, ontwikkelt een nieuwe verfijning. Componisten verrijken hun harmonische en melodische taal, ontginnen nieuwe paden.

Vanaf eind september 2002 organiseert het Nieuw Ensemble in samenwerking met het Conservatorium van Amsterdam tal van lezingen en een compositiepracticum. Het geheel culmineert in februari 2003 in het mini-festival Het Verfijnde Oor.

Vals?

Micro-intervallen zijn zo oud als de oudste muziekculturen. In feite is onze westerse indeling van het octaaf in twaalf gelijke afstanden onnatuurlijk: we moeten een beetje proppen om goed uit te komen. Het octaaf kan net zo goed in zeven of zesendertig gelijke of ongelijke toonsafstanden worden verdeeld. Wij noemen dat vals. Wat is vals? Iets is vals als het niet zuiver is. Zuiver volgens een bepaalde norm: een afspraak die door een bepaalde groep mensen in een bepaald cultuurgebied is overeengekomen. Hoe langer die norm als waarde geldt, hoe meer we gaan geloven dat het de enig ware norm is, een gegeven, een natuurwet. In niet-westerse landen bedienen musici zich echter al eeuwen van heel andere toonsystemen dan wij. In Bali, India, Senegal, Turkije, Iran, overal wordt het octaaf op een andere wijze onderverdeeld.

Verfijning

Het prachtige tonale stelsel waarop gedurende driehonderd jaar de mooiste muziek is gebaseerd, barstte zo'n honderd jaar geleden geleidelijk aan uit zijn voegen. Componisten hervonden in de zogeheten vrije atonaliteit hun vrijheid, die zij vanwege het gebrek aan voorgevormde structuur al snel als een afgrond ervoeren. Schönberg introduceerde een nieuw 'systeem', waarvan hij geloofde dat het zeker een eeuw dienst zou doen: de twaalftoonstechniek. Die eeuw is inmiddels voorbij. Anno 2000 verschijnen steeds meer partituren uit alle delen van de wereld waarin de grenzen van de twaalf tonen worden doorbroken en kleinere toonsafstanden dan de kleinste van de piano - de halve toonsafstand - worden voorgeschreven.

Niet-westers - westers, traditie - vernieuwing

Dit project neemt microtonale muziek in de breedste zin onder de loep. Oude niet-westerse muziektradities met voor ons oor opvallende afwijkende stemmingen worden geplaatst naast nieuwe westerse composities die zich op verschillende manieren van mini-intervallen bedienen. Behalve concerten - in Felix Meritis en de Rode Hoed (Amsterdam) en Muziekcentrum Vredenburg (Utrecht) - is er een serie voordrachten door componisten en musicologen en worden er instrumentale demonstraties gegeven.

Lezingen

do 26 september 2002 17.00 - 18.30 uur, Collegezaal
Ned McGowan: De geschiedenis van microtonaliteit in Nederland
Componist en fluitist Ned McGowan is directeur van de Stichting Huygens-Fokker voor Microtonaliteit en organiseert de concertserie The Karnatic Lab in De Badcuyp in Amsterdam, waarin microtonaliteit een belangrijke rol speelt.

do 10 oktober 2002 17.00 - 20.00 uur, Collegezaal
vr 11 oktober 2002 10.00 - 13.00 uur, W. Andriessenzaal
Rafael Reina over microtonaliteit in het Zuid-Indiase ragasysteem
Rafael Reina (Ecuatorial Guinea, 1961) is componist en docent van de cursus Hedendaagse muziek door niet-westerse technieken aan het Conservatorium van Amsterdam, en componeert met behulp van concepten uit de Karnatische muziek.

do 24 oktober 2002 17.00 - 20.00 uur, Collegezaal
Clarence Barlow over zijn gebruik van (micro)tonaliteit
Componist en docent Clarence Barlow (Calcutta, 1945) is gespecialiseerd in de klassieke muziek van Noord-India en van de Europese Middeleeuwen, waarbij hij elektronica en de computer als compositiemiddel gebruikt. Sinds 1995 is hij professor Compositie en Sonologie en lid van de Internationale Academie voor Elektro-akoestische muziek in Bourges.

do 31 oktober 2002 17.00 - 18.30 uur, Collegezaal
Bob Gilmore over Harry Partch' gebruik van reine stemmingen
vr 1 november 2002 10.00 - 11.30 uur, W. Andriessenzaal
Bob Gilmore over de invloed van Harry Partch op componisten in Europa en Amerika (Lou Harrison, Ben Johnston, James Tenney, György Ligeti, Horatiu Radulescu, Salvatore Sciarrino e.a.) Harry Partch (1901-1974) was niet alleen een belangrijk componist, maar ook een vernieuwend theoreticus die korte metten maakte met de eeuwenlange begrenzing van één stemmingssysteem voor alle westerse muziek en uitvinder van nieuwe instrumenten voor de uitvoering van zijn muziek.

do 7 november 2002 17.00 - 20.00 uur, Collegezaal
vr 8 november 2002 10.00 - 13.00 uur, W. Andriessenzaal
Frank Denyer over zijn gebruik van (micro)tonaliteit
Docent, componist, pianist en etnomusicoloog Frank Denyer doet onderzoek op het gebied van o.a. nieuwe akoestische muziekinstrumenten, het microtonale componeren, de muziek van de New York School en de East-African Nilotic Pastoralists.

do 21 november 2002 17.00 - 20.00 uur, Collegezaal
vr 22 november 2002 10.00 - 13.00 en 15.00 - 18.00 uur, W. Andriessenzaal
Klaus Huber over zijn gebruik van (micro)tonaliteit
Componist en docent Klaus Huber (Bern, Zwitserland, 1924), is lid van de Bayerische Akademie der Schönen Künste, van de Akademie der Künste Berlin, van de Freie Akademie der Künste Mannheim, erelid van de IGNM en eredoctor van de universiteit van Straatsburg.

do 28 november 2002 17.00 - 18.30 uur, Collegezaal
Rozalie Hirs: inleiding tot de muziek en compositiemethoden van Tristan Murail en Gérard Grisey
vr 29 november 2002 10.00 - 13.00 uur, Steim Studio 3
Rozalie Hirs: workshop over de software Open Music, gebruikt voor de berekening van frequenties en spectrale mutaties die deel uitmaken van het werk van de Franse spectrale componisten. Componiste Rozalie Hirs (Gouda, Nederland, 1965) heeft diploma's in Chemical Engineering (Universiteit Twente en Universitá 'La Sapienza' in Rome) en compositie (Tristan Murail, Louis Andriessen, Betsy Jolas, Clarence Barlow, Diederik Wagenaar). Ze is gespecialiseerd in het werk van de Franse spectrale componisten Murail en Grisey.

do 16 januari 2003 17.00 - 18.30 uur, Collegezaal
Theo Loevendie: 'Werken met getempereerde instrumenten uit niet-Europese culturen.
Als jazzmusicus (alt- en sopraansaxofonist, tevens combo- en bigbandleider) trad Theo Loevendie (Amsterdam, Nederland, 1930) op op alle belangrijke Europese jazzfestivals. Als een van Nederlands belangrijkste componisten heeft hij talloze prijzen gewonnen en is hij te gast geweest op de meest prestigieuze festivals voor nieuwe muziek.

do 27 februari 2003 17.00 - 18.30 uur, Collegezaal
vr 28 februari 10.00 - 14.00 uur, W. Andriessenzaal
Jukka Tiensuu over zijn gebruik van (micro)tonaliteit
Jukka Tiensuu (Finland, 1948) is niet alleen een groot componist, maar ook klavecinist, dirigent en pianist. Hij is directeur geweest van de Helsinki Biënnale en mede-oprichter van de 'Time of Music'-festivals in Viitasaari, Finland.

Compositiepracticum

Het Nieuw Ensemble organiseert een serie workshops met compositiestudenten van de conservatoria van Amsterdam, Den Haag, Rotterdam en Utrecht, waarin microtonaliteit centraal staat. Het practicum biedt jonge componisten een unieke kans om een aantal maanden achtereen op regelmatig gehouden sessies samen te werken. Gastdocenten zijn onder meer Klaas de Vries en Theo Loevendie. Het Nieuw Ensemble staat onder leiding van dirigent Ernst van Tiel; coördinator is Joël Bons, componist en artistiek leider van het Nieuw Ensemble.

do 17 oktober 2002
17.00 - 20.00 uur Studio Nieuw Ensemble
microtonen: mogelijkheden en moeilijkheden per instrument. Inleiding door de musici van het Nieuw Ensemble.

do 24 oktober 2002 sessie 1
13.30 - 16.30 uur Jan Odézaal

do 28 november 2002 sessie 2
10.00 - 13.00 uur Jan Odézaal

do 11 december 2002 sessie 3
10.00 - 13.00 uur Studio Nieuw Ensemble

wo 8 januari 2003 sessie 4
10.00 - 13.00 uur Theaterzaal

do 16 januari 2003 sessie 5
10.00 - 13.00 uur Jan Odézaal

do 30 januari 2003 sessie 6
10.00 - 13.00 uur Jan Odézaal

eerste week februari 2003
Studio Nieuw Ensemble. Repetities van de uit te voeren nieuwe werken.

Concerten in Amsterdam en Utrecht

do 13 februari 2003
20.30 uur De Rode Hoed Amsterdam Promsconcert
Nieuw Ensemble o.l.v. Ed Spanjaard m.m.v. Ernesto Molinari, klarinet, en Harrie Starreveld, kwarttoonfluit
Ivan Wyschnegradsky - Tweede strijkkwartet; Manfred Stahnke - Kreislieder voor midi-gitaar en ensemble; Giacinto Scelsi - Kya voor klarinet en ensemble; Tristan Murail - Allégories voor ensemble; Julián Carrillo - Preludio ŕ Colon voor variabele bezetting; Nieuw werk voor kwarttoonfluit en ensemble; Brian Ferneyhough - La chűte d'Icare voor klarinet en ensemble
toegang € 17,50 / 65+ € 13,- / CJP, studenten en stadspas € 9,-

vr 14 februari 2003
12.30 uur Muziekcentrum Vredenburg Utrecht Kleine Zaal
Ensemble Utrechts Conservatorium
stemmingen in de barok: Turini en Frescobaldi versus Marais en Couperin
toegang gratis

za 15 februari 2003
Felix Meritis Amsterdam Concertzaal
* 17.30 - 19.00 uur openbaar debat "Zin en toekomst van microtonaliteit"
* 20.30 Nieuw Ensemble o.l.v. Ernst van Tiel
premičre van de nieuwe werken van het componistenpracticum
€ 12,- / 65+ € 10,- / CJP, studenten en stadspas € 5,-

20.15 uur Muziekcentrum Vredenburg Utrecht Kleine Zaal
Gustav Leonhardt, clavichord
werken van C.Ph.E. Bach, J.S. Bach, Böhm en Pachelbel
€ 18,- / 65+ € 17,- / CJP en U-pas € 12,-

zo 16 februari 2003
20.15 uur Muziekcentrum Vredenburg Utrecht Grote Zaal
Nieuw Ensemble o.l.v. Ed Spanjaard m.m.v. Ernesto Molinari, klarinet, en Harrie Starreveld, kwarttoonfluit
programma zoals op donderdag 13 februari en een nog nader aan te kondigen programma
€ 19,- / 65+ € 17,- / CJP en U-pas € 12,-

vr 21 februari
12.30 uur Muziekcentrum Vredenburg Utrecht Kleine Zaal
Ensemble Utrechts Conservatorium
werken van Feldman, Scelsi en Webern
toegang gratis

Zie voor uitgebreide informatie: www.cva.ahk.nl of www.nieuw-ensemble.nl

Adressen

Collegezaal (3.36); W. Andriessenzaal (0.01); Jan Odézaal (1.01); Theaterzaal (3.16): Conservatorium van Amsterdam, Van Baerlestraat 27, Amsterdam
Studio Nieuw Ensemble: Grasweg 41 R, Amsterdam-Noord
Steim-studio: Achtergracht 19, Amsterdam
Proms: reserveren: 020-6124597
De Rode Hoed: Keizersgracht 102, Amsterdam, reserveren: 020-6385606
Felix Meritis: Keizersgracht 324, Amsterdam, reserveren: 020-6231311
Muziekcentrum Vredenburg Utrecht: Vredenburgpassage 77, Utrecht, reserveren: 030-2314544

Informatie

Conservatorium van Amsterdam
Van Baerlestraat 27
Postbus 78022
1070 LP Amsterdam
tel: 020-5277550
fax: 020-6761506
e-mail: info@cva.ahk.nl
www.cva.ahk.nl

Nieuw Ensemble
Keizersgracht 261
1016 EC Amsterdam
tel: 020-6202331
fax: 020-6229081
e-mail: bus@nieuw-ensemble.nl
www.nieuw-ensemble.nl