Header image  
Als twaalf tonen niet genoeg zijn  
  [HOME]     English
 
 
MICROTONALITEIT


Microtonaliteit is de wetenschap die zich bezighoudt met muzikale stemmingen en de 'tonen tussen de pianonoten' (halve toonsafstanden). Microtonale muziek is een verzamelnaam voor een aantal uiteenlopende muzieksoorten die gebruik maken van toonstelsels die afwijken van wat gebruikelijk is in de westerse muziek. Het normale westerse toonstelsel kan men zich het beste voorstellen aan de hand van het piano-klavier: van het ene octaaf naar het andere zijn steeds twaalf toetsen aanwezig, die even zoveel toonhoogten of tonen produceren. De afstand van de ene toets/toon naar de volgende noemt men een 'halve toon'; twaalf van die halve tonen maken samen een octaaf vol.
In de microtonale toonsystemen is dat anders. Om van een bepaalde toonhoogte te komen op een toonhoogte die een octaaf hoger ligt, moeten meer, en vaak veel meer dan twaalf stapjes of treden doorlopen worden. Dat betekent, logischerwijze, dat de afstand van een toonhoogte tot de eerstvolgende toonhoogte kleiner is dan in het gewone twaalftonige systeem. Een dergelijke kleinere afstand noemt men een microtoon, of -wat eigenlijk een beter woord zou zijn- microinterval.

Er zijn talrijke methoden om met microtonen muzikale toonsystemen te bouwen. Min of meer bekende systemen zijn het kwarttoonsysteem (waarbij het octaaf in 24 kwarttonen verdeeld wordt) en het 31-toonssysteem (waarbij het octaaf wordt verdeeld in 31 kleine stapjes, die diëzen worden genoemd). Maar er zijn nog talloze andere systemen, bijvoorbeeld met 19, 43 en 53 tonen per octaaf. Voor de nu genoemde systemen geldt dat ze op een bepaalde manier nog een relatie hebben met het gewone, 12-tonige systeem en dat ze daarom in een aantal opzichten nog vrij vertrouwd in de oren klinken. Maar men kan ook andersom te werk gaan door een willekeurig microtonaal systeem te kiezen, de mogelijkheden daarvan wat betreft toonladders, intervallen, akkoorden, enzovoorts te onderzoeken en die te benutten in een muzikale compositie.
Muziektheoretisch gezien is er een verschil tussen een Cis en een Des, in de gelijkzwevende stemming worden deze tonen als een toon beschouwd (de piano kent maar één toets voor deze beide tonen). Zowel met behulp van de computer als met zeer nauwkeurig berekende stemmingen zijn ook tegenwoordig nog veel musici actief met een onderzoek op dit gebied. Er vindt dus nog steeds ontwikkeling plaats.
Vanuit de wereldmuziek worden er zeer veel alternatieve toonladders en toonsystemen gebruikt. Microtonaliteit kwam op in het begin van de 20e eeuw in de westerse wereld. Sinds dat moment werd geleidelijk de gelijkzwevende stemming de meest gebruikte stemming. Ondanks de grote voordelen van deze stemming is hij echter niet volkomen rein. Een aantal wiskundigen (In Nederland onder andere Christiaan Huygens) en een aantal muzikanten zochten naar mogelijkheden om tot de meest reine werkwijze te komen voor composities. Harry Partch was een van de eerste componisten uit de twintigste eeuw die zich intensief bezighield met de systematisering van microtonale toonstelsels. Voor zijn composities vervaardigde hij veel zelfontworpen instrumenten met alternatieve, gestemd in een 11-limiet rein geïntoneerde verdeling.

nl.wikipedia.org/wiki/microtonale_muziek