De zuivere muzikale intuïtie van den toonkunstenaar
De muzikale mensch beleeft voortdurend in de muziek zeer veel waarvan
hem de beteekenis in theoretischen zin niet of zoo goed als niet bewust is
geweest. Dit verschijnsel houdt innig verband met de muzikale intuïtie,
die sterk leeft in den geest van den muzikalen mensch vooral van hem,
die veel muziek gehoord en gemaakt heeft. In het bizonder wat de zuivere
toonhoogten der verschillende gebruikte tonen aangaat mag men van een
wonder van den muzikalen geest van den mensch spreken. Het betreft,
hier niet alleen het feilloos zuiver produceeren van de ten gehoore gebrachte
muziek - ik denk aan strijkers en blazers en ook zangers - maar het
bedoelde verschijnsel heeft nog grootere beteekenis, wanneer men denkt
aan den gerijpten musicus, die bij het hooren van muziek zich een
voorstelling er van maakt in noten.
Onlangs kwam ik in kennis met een sterk staaltje op dit gebied. Een bekend
musicus vertelde mij een belevenis naar aanleiding van de uitvoering van
een gedeelte uit de Vijfde symphonie van Dvorák. Ik heb hiervan om
dubbel-mollen te vermijden een transpositie gemaakt, en om te onderstrepen, dat
c, des, c aangevoeld moet worden als: Dominant, Onderdominant, Dominant,
heb ik van deze muzikale betekenis een kort stukje gemaakt met een begin en een
slot. Ziehier:
Hoewel op de piano cis onmogelijk hooger dan des kan klinken
klinkt in dit stukje, op de piano uitgevoerd, cis hooger dan des.
Het klinkt ongelooflijk, maar niettemin is het waar. Men leert hieruit hoe
sterk de suggestie kan werken. Men neme zelf de proef.
En wanneer men nu nagaat, dat cis volgens de officieele muziekleer lager
is dan des ... nu ja ... alweer een voorbeeld, door een bekend musicus
in de litteratuur ontdekt, om te gaan twijfelen aan de onfeilbaarheid der
officiële theorie. De natuur is sterker dan de leer.
A. D. Loman Jr., 1947
Over cis en des
In het April-nummer van Mensch en Melodie gaf de heer A. D. Loman Jr. een
voorbeeld, waarin men, als het op de piano wordt uitgevoerd, op het gehoor een
cis hooger waardeert dan des. Een gereede verklaring voor deze
auditieve illusie vindt men in de overweging dat de des'' ten gehoore
wordt gebracht boven een Bes in de bas, de cis'' boven een
A. De piano, in zijn evenredige stemming, maakt het interval
Bes:des'' kleiner dan het harmonisch gesproken zijn moet; daarentegen
geeft hij het interval A:cis te groot weer. Door het contrast zal het
oor nog sterker de des'' aan de lage kant, de cis'' aan de hooge
kant hooren. Het is dezelfde contrastwerking die de schilder bereikt wanneer
hij blauw naast geel zet: het oog ziet daardoor het blauw blauwer en het geel
geler.
Het is genoegzaam bekend, dat de benamingen cis en des nog nadere
bepaling behoeven om de vraag naar hun hoogteverschil zin te geven. Immers,
speelt men des:f:a:cis'' met harmonische tertsen, dan blijft cis''
beneden des''; speelt men met pythagorastertsen dan komt cis''
boven des''.
A. D. Fokker, 1947
Luister naar Lomans effect
Het muziekfragment is in een MIDI-file gerealiseerd.
Hoor hoe de cis ietsje hoger klinkt, terwijl het toch dezelfde toon is
als des in de gelijkzwevende 12-toonsstemming:
|